De term rewilding duikt steeds vaker op in het debat over natuurherstel en klimaat. Waar traditionele natuurbeheer vaak draaide om bescherming, onderhoud en beheer door mensen, richt rewilding zich juist op het herstellen van natuurlijke processen. Het idee: geef de natuur meer ruimte om zichzelf te organiseren, zodat ecosystemen weer veerkrachtig worden, soorten terugkeren en de biodiversiteit groeit. Maar wat betekent dat concreet? En hoe gaat dat samen met menselijke belangen, landbouw en economie?
In deze blog duiken we in de essentie van rewilding, de lessen uit het Nederlandse voorbeeldproject Oostvaardersplassen, en de bredere uitdagingen én kansen van deze aanpak. We laten ook een specialist aan het woord die uitlegt dat rewilding niet betekent dat je simpelweg “de natuur zijn gang laat gaan”, maar dat het om een zorgvuldig samenspel gaat tussen ecologie, mens en economie.
Wat is rewilding eigenlijk?
Rewilding is een benadering van natuurherstel die uitgaat van het idee dat ecosystemen beter functioneren wanneer natuurlijke processen weer op gang komen. In plaats van te proberen de natuur te “beheersen” of terug te brengen naar een bepaald historisch ideaal, draait rewilding om het herstellen van de dynamiek die ecosystemen veerkrachtig maakt — zoals begrazing, verstuiving, predatie en natuurlijke successie. De natuur wordt niet tot in detail geregisseerd, maar krijgt juist meer autonomie.
De wortels van de rewildingbeweging liggen in de jaren ’80 en ’90, vooral in de Verenigde Staten, waar ecologen zich begonnen af te vragen wat er zou gebeuren als grote roofdieren zoals wolven en poema’s zouden terugkeren. Hun terugkeer had verrassend positieve effecten op de balans van ecosystemen. In Europa kreeg het concept voet aan de grond met projecten in de Karpaten, de Alpen en later ook in Nederland.
Rewilding draait niet om een vast eindbeeld, maar om processen. Het is geen “project” met een duidelijk begin en einde, maar een traject waarin natuur en mens samen leren hoe herstel werkt. De nadruk ligt op zelforganisatie, veerkracht en verbindingen tussen ecosystemen — bijvoorbeeld via groene corridors waar dieren zich vrij kunnen verplaatsen.
De Oostvaardersplassen: een icoon én controverse
Wie het in Nederland over rewilding heeft, komt al snel uit bij de Oostvaardersplassen. Dit natuurgebied in Flevoland, tussen Almere en Lelystad, is ooit begonnen als een toevallige plek waar natuur spontaan ontstond na de inpoldering. De polderbodem bleef nat, vogels vestigden zich er, en in de jaren ’70 werd het gebied erkend als bijzonder moerasgebied.
Om te voorkomen dat het gebied zou dichtgroeien, introduceerden ecologen in de jaren ’80 grote grazers: konikpaarden, heckrunderen en edelherten. Het idee was dat deze dieren de vegetatie open zouden houden, net zoals prehistorische grazers dat ooit deden. Zo zou een dynamisch evenwicht ontstaan tussen moeras, grasland en bos — een levend laboratorium voor natuurlijke processen.
Wat ging er goed?
Ecologisch gezien was het experiment aanvankelijk een succes. De Oostvaardersplassen groeiden uit tot een vogelparadijs. Zeldzame soorten zoals de zeearend en lepelaar vestigden zich, en het gebied kreeg internationale bekendheid als voorbeeld van “nieuwe wildernis”. De grazers zorgden inderdaad voor open vlaktes en een gevarieerd landschap.
Wat ging er mis?
Toch kwam er veel kritiek. In koude winters stierven grote aantallen grazers van de honger. Beelden van verzwakte en dode dieren veroorzaakten heftige publieke discussies. Was dit “natuur haar gang laten gaan” of gewoon dierenleed? De vraag waar de grens ligt tussen natuurlijk proces en menselijke verantwoordelijkheid kwam scherp aan het licht.
Ook ontstond discussie over schaal: de Oostvaardersplassen beslaan ongeveer 5.600 hectare — groot, maar voor kuddes grote grazers eigenlijk te klein om écht natuurlijke migratie mogelijk te maken. De dieren konden niet, zoals in een open ecosysteem, zelf naar voedselrijke gebieden trekken. Daardoor ontstonden schommelingen in populaties die zonder menselijke ingreep tot massale sterfte leidden.
De les van de Oostvaardersplassen
De belangrijkste les uit de Oostvaardersplassen is dat rewilding niet hetzelfde is als “de natuur aan haar lot overlaten”. In een dichtbevolkt land als Nederland is de mens onvermijdelijk onderdeel van het ecosysteem. Grenzen, infrastructuur, landbouwgronden en dorpen beïnvloeden alles. Rewilding in Europa vraagt daarom om maatwerk: ruimte voor natuurlijke processen, maar met begeleiding, monitoring en soms ook ingrijpen.
Wat rewilding wél is: ruimte voor natuurprocessen
Rewilding betekent niet dat we overal grote grazers loslaten of roofdieren herintroduceren. Het draait om het herstellen van de processen die de natuur in balans brengen. Denk aan:
- Hydrologische dynamiek: rivieren die mogen meanderen, overstromen en sediment afzetten, wat nieuwe leefgebieden creëert.
- Natuurlijke successie: pioniersplanten die de bodem verbeteren en plaatsmaken voor bossen en moerassen.
- Verbindingen: het aanleggen van ecologische corridors zodat dieren zich vrij kunnen verplaatsen.
- Functionele soorten: soorten (zoals bevers, insecten of zelfs schimmels) die natuurlijke processen stimuleren zonder dat de mens elk detail beheert.
Een specialist aan het woord
“Rewilding is niet hetzelfde als niets doen,” zegt Marieke, ecoloog en specialist in landschapsherstel. “Het gaat om het opnieuw in gang zetten van processen die verloren zijn gegaan. Dat kan betekenen dat je tijdelijk ingrijpt om de omstandigheden te creëren waarin natuur zichzelf weer kan ontwikkelen. Uiteindelijk wil je dat een ecosysteem zelfstandig veerkrachtig is, maar daar moet je naartoe werken.”
Volgens Mariek is het beeld dat rewilding per definitie over grote grazers gaat, te beperkt. “Grote grazers kunnen een rol spelen, maar rewilding gaat net zo goed over het herstellen van waterlopen, het terugbrengen van natuurlijke predatie, of het toelaten van natuurlijke verstuiving. Het doel is niet dieren loslaten, maar processen herstellen.”
Rewilding en biodiversiteit
Een belangrijk voordeel van rewilding is de toename van biodiversiteit. Wanneer natuurlijke processen meer ruimte krijgen, ontstaan gevarieerde landschappen met meer niches — en dus meer soorten. Grazers kunnen bijvoorbeeld bijdragen aan afwisseling tussen open graslanden en struweel, waardoor vogels, insecten en kleine zoogdieren profiteren. Bevers zorgen voor nieuwe wetlands en moerasvegetatie, die weer amfibieën en vissen aantrekt.
Daarbij speelt ook bodemleven een cruciale rol. In een gezond, dynamisch ecosysteem neemt de biologische activiteit in de bodem toe. Schimmels, bacteriën en wormen verbeteren de bodemstructuur, wat weer leidt tot betere waterberging en CO₂-opslag.
In Nederland, waar landbouw en bebouwing een groot deel van de ruimte innemen, kan rewilding ook op kleine schaal bijdragen aan biodiversiteit: denk aan beekherstel, het verbinden van natuurgebieden, of het omvormen van monoculturen tot mozaïeklandschappen.
De economische dimensie van rewilding
Een van de grootste uitdagingen van rewilding is om het economisch interessant te maken voor lokale gemeenschappen. Want hoewel natuurherstel ecologische voordelen oplevert, moet het ook sociaal en economisch draagvlak hebben.
In sommige gebieden in Zuid- en Oost-Europa, waar landbouw minder rendabel is geworden, heeft rewilding juist nieuwe kansen gebracht. Lokale mensen verdienen aan ecotoerisme, natuurfotografie, of producten zoals honing, paddenstoelen en kruiden uit herwilderde gebieden. Ook natuurinclusieve landbouw en extensieve begrazing passen in dit model.
“Mensen moeten zich eigenaar voelen van het herstelproces,” zegt Mariek. “Als rewilding alleen een ecologisch experiment is zonder sociaal fundament, dan werkt het niet. Lokale bewoners moeten er economisch iets aan hebben — via toerisme, ambachten of duurzame producten. Anders blijft het een top-down project.”
Voorbeeld: Rewilding Europe
Initiatieven zoals Rewilding Europe proberen dit te stimuleren door lokale ondernemers te ondersteunen met microfinanciering en training. In Portugal en Roemenië bijvoorbeeld ontstaan bedrijven die wandeltochten, wildobservatie en duurzame accommodaties aanbieden. Zo ontstaat een nieuwe economie die draait om natuurwaarde in plaats van intensieve exploitatie.
Ook in Nederland zien we dit terug, bijvoorbeeld bij boeren die overstappen op natuurinclusieve landbouw of het beheren van natte graslanden voor weidevogels. Rewilding hoeft dus niet te betekenen dat mensen verdwijnen uit het landschap — het kan juist leiden tot nieuwe vormen van gebruik.
Voordelen van rewilding
Rewilding biedt tal van voordelen — niet alleen voor planten en dieren, maar ook voor de mens en de samenleving als geheel. Hieronder de belangrijkste op een rij:
- Herstel van biodiversiteit: meer soorten, meer stabiliteit, en minder kwetsbaarheid voor ziekten en invasieve soorten.
- Klimaatbestendigheid: gezonde ecosystemen slaan CO₂ op, reguleren water en dempen hitte. Wetlands en bossen werken als natuurlijke klimaatbuffers.
- Waterbeheer: door rivieren meer ruimte te geven, worden overstromingen beter opgevangen.
- Recreatie en welzijn: natuurgebieden bieden ontspanning, beweging en mentale rust. Onderzoek toont aan dat tijd in de natuur stress verlaagt en gezondheid bevordert.
- Lokale economie: via toerisme, kleinschalige productie en nieuwe banen in natuurbescherming.
- Educatie en bewustwording: rewildingprojecten laten zien hoe veerkrachtig en ingenieus natuurlijke systemen zijn — een waardevol inzicht in tijden van ecologische crisis.
Uitdagingen en dilemma’s
Hoewel rewilding hoopvol is, zijn er ook reële uitdagingen. Niet alles laat zich eenvoudig herstellen, en de spanning tussen ecologische idealen en menselijke belangen blijft groot.
1. Ruimte
In dichtbevolkte landen is ruimte schaars. Voor echte natuurlijke dynamiek zijn grote, verbonden gebieden nodig. In Nederland botsen natuurambities al snel met landbouw, woningbouw en infrastructuur.
2. Acceptatie
De terugkeer van wilde dieren roept soms weerstand op. Wolven, bevers of wisenten veroorzaken schade of angst. Draagvlak vraagt daarom om goede communicatie, schadecompensatie en samenwerking.
3. Economische haalbaarheid
Rewilding vraagt tijd en investeringen. De baten (zoals betere waterkwaliteit of toerisme) komen vaak pas na jaren. Het vergt politieke en maatschappelijke lange-termijnvisie — iets waar beleid niet altijd op is ingericht.
4. Ecologisch evenwicht
Een ecosysteem kan instabiel worden als één schakel ontbreekt. Zonder predatoren kunnen grazers overpopuleren (zoals in de Oostvaardersplassen). Zonder voldoende ruimte kan herstel vastlopen. Begeleiding blijft nodig.
5. Verwachtingsmanagement
Rewilding levert geen “ansichtkaartnatuur” op. Het landschap kan ruiger, modderiger of minder ‘netjes’ lijken. Dat vraagt om een ander beeld van schoonheid en beheer — los van het idee dat natuur een park moet zijn.
Een nieuw evenwicht tussen mens en natuur
Rewilding nodigt uit om onze relatie met natuur opnieuw te bekijken. Eeuwenlang zagen we natuur als iets dat we moesten controleren of beschermen. Nu groeit het besef dat de natuur sterker is dan we denken, en dat ze zich kan herstellen — mits we haar de ruimte geven.
Dat betekent niet dat de mens verdwijnt uit het landschap. Integendeel: rewilding vraagt om samenwerking. Boeren kunnen bijdragen met extensieve begrazing, burgers kunnen helpen bij monitoring en herstel, en beleidsmakers kunnen barrières wegnemen om ecosystemen weer te verbinden.
“Rewilding gaat niet over teruggaan naar een oertijd,” zegt Marieke. “Het gaat over vooruit kijken: hoe kunnen we samenleven met een natuur die zichzelf organiseert, in plaats van dat we haar voortdurend proberen te sturen? Dat is een fundamentele verschuiving in denken.”
Rewilding in de toekomst: van experiment naar beleid
In de komende decennia zal rewilding waarschijnlijk een steeds belangrijkere rol spelen in natuur- en klimaatbeleid. Projecten zoals Rewilding Europe, ARK Natuurontwikkeling en Natura 2000 laten zien dat het werkt — mits goed ingebed in sociale en economische structuren.
Ook in Nederland groeit de aandacht voor “natuur die werkt”: rivieren die ruimte krijgen, bevers die water vasthouden, bossen die zichzelf verjongen. Het nieuwe natuurbeleid beweegt zich steeds meer van beheer naar herstel.
De uitdaging zal zijn om balans te vinden tussen mens en natuur, tussen ecologie en economie. Rewilding is geen blauwdruk, maar een filosofie: een manier van kijken die vraagt om vertrouwen in natuurlijke veerkracht en de bereidheid om los te laten — zonder de verantwoordelijkheid op te geven.
Conclusie
Rewilding is meer dan een modieus begrip — het is een nieuwe visie op hoe we met de aarde omgaan. Het leert ons dat de natuur geen decor is, maar een systeem waarin wij zelf onderdeel zijn. De Oostvaardersplassen hebben laten zien dat rewilding inspiratie én controverse oproept, en dat het evenwicht tussen vrijheid en verantwoordelijkheid cruciaal is.
Als we de lessen van zulke projecten meenemen, kan rewilding een sleutel worden tot duurzame toekomst: meer biodiversiteit, veerkrachtige ecosystemen en nieuwe kansen voor lokale economieën. Maar het vraagt om durf, kennis en samenwerking — tussen ecologen, boeren, bewoners en beleidsmakers.
Of zoals Marieke het samenvat: “Rewilding betekent niet de natuur de rug toekeren. Het betekent de natuur weer als partner zien.”
En misschien is dat precies de verandering die we nu nodig hebben.
