De hoornaar is één van de grootste wespensoorten die we in Nederland tegenkomen. Deze indrukwekkende insecten fascineren, maar kunnen ook voor overlast zorgen. Sinds enkele jaren is er echter een nieuwe bedreiging opgedoken: de Aziatische hoornaar (Vespa velutina), die vooral grote gevolgen heeft voor de bijenteelt in Europa. In deze blog duiken we diep in de wereld van de hoornaar, bespreken we het verschil tussen de gewone Europese hoornaar en de invasieve Aziatische variant, en de impact die deze laatste heeft op ons ecosysteem en de bijenteelt.
Wat is een hoornaar?
De Europese hoornaar (Vespa crabro)
De gewone hoornaar is de grootste wespensoort in Nederland en West-Europa. Met een lengte van 2,5 tot 3,5 cm en een spanwijdte van zo’n 4 cm is hij duidelijk herkenbaar.
-
Uiterlijk: De Europese hoornaar heeft een bruin oranje kop en een zwart-gele thorax met oranje achterlijf.
-
Leefgebied: Hij leeft vooral in bosrijke gebieden, maar is ook te vinden in stedelijke omgevingen waar hij nestelt in holle bomen, spouwmuren, of oude gebouwen.
-
Voedsel: Hoornaars zijn roofinsecten en jagen op allerlei insecten, waaronder ook wespen en bijen. Ze eten ook zoetigheid en vruchtensappen.
Gedrag en levenscyclus
Een hoornaarkolonie bestaat uit één koningin, werksters en mannetjes. In het voorjaar start de koningin een nieuw nest, meestal opgebouwd uit houtvezels die zij fijnkauwt tot papierachtig materiaal. In de zomer is de kolonie op zijn grootst met honderden exemplaren. In de herfst sterft de kolonie af, behalve de bevruchte koninginnen die overwinteren om in het volgende jaar een nieuw nest te starten.
De Aziatische hoornaar (Vespa velutina) — Een invasieve bedreiging
De Aziatische hoornaar, ook wel de “Asian Giant Hornet” genoemd, is van oorsprong afkomstig uit Zuidoost-Azië en werd voor het eerst in Europa ontdekt in Frankrijk in 2004. Sindsdien heeft deze soort zich langzaam verspreid over grote delen van Europa, waaronder ook Nederland.
Verschillen tussen Europese en Aziatische hoornaar
| Kenmerk | Europese hoornaar (Vespa crabro) | Aziatische hoornaar (Vespa velutina) |
|---|---|---|
| Grootte | 2,5 – 3,5 cm | 2 – 3 cm, iets kleiner |
| Kleur | Bruin oranje met geel | Donkerbruine tot zwarte thorax, oranje poten |
| Nestlocatie | Holle bomen, muren | Boomtoppen, hoger in bomen, soms gebouwen |
| Gedrag | Minder agressief | Meer agressief, vooral rond bijenkorven |
Gevolgen van de Aziatische hoornaar voor de bijenteelt in Europa
Aanval op honingbijen
De grootste zorg rondom de Aziatische hoornaar is de impact op de honingbijen. Deze hoornaars zijn efficiënte jagers van bijen. Ze verzamelen zich bij bijenkasten om honingbijen te vangen, eten de vleugels eraf en voeren de resten terug aan hun larven.
-
“Slachthuis voor bijen”: Eén enkele Aziatische hoornaar kan tientallen bijen per dag doden.
-
Massale aanvallen: Wanneer de hoornaars een bijenkorf vinden, kunnen ze deze aanvallen in groepen, wat leidt tot het uitroeien van hele bijenvolken binnen enkele uren.
Effecten op de bijenteelt en bestuiving
-
Verminderde bijenpopulaties: Bijen zijn cruciaal voor de bestuiving van veel landbouwgewassen. Een afname in bijenpopulaties kan de voedselproductie negatief beïnvloeden.
-
Economische schade: Bijenteelt is een belangrijke sector, en verliezen aan bijenvolken door de Aziatische hoornaar kunnen leiden tot grote economische schade voor imkers.
-
Versnelling van bijensterfte: De Aziatische hoornaar draagt bij aan de al bestaande problemen zoals pesticiden, ziektes en verlies van habitat.
Hoe Nederland omgaat met de Aziatische hoornaar
Nederland neemt de dreiging serieus. De overheid en diverse organisaties voeren verschillende maatregelen uit om de verspreiding te monitoren en in te dammen:
-
Meldpunt invasieve exoten: Iedereen wordt opgeroepen om waarnemingen van de Aziatische hoornaar te melden bij instanties zoals EIS Kenniscentrum Insecten.
-
Vallen en bestrijding: Imkers en onderzoekers zetten vallen in om koninginhoornaars te vangen en nieuwe nesten te vernietigen.
-
Bewustwording en educatie: Voorlichting over het herkennen van de Aziatische hoornaar en het belang van bijen wordt breed uitgedragen.
-
Wetenschappelijk onderzoek: Er wordt onderzoek gedaan naar effectieve bestrijdingsmethodes, zoals lokstoffen en biologische bestrijding.
Veiligheid en omgang met hoornaars
Europese hoornaar
-
Over het algemeen niet agressief tenzij ze zich bedreigd voelen.
-
Vermijd snelle bewegingen in de buurt van het nest.
-
Bij een steek: koel de plek, en let op allergische reacties.
Aziatische hoornaar
-
Kan agressiever zijn, vooral rond bijenkorven.
-
Imkers dragen beschermende kleding en gebruiken speciale methodes om nesten te benaderen.
-
Voor het grote publiek geldt: blijf uit de buurt van verdachte nesten en meld ze.
De Hoornaarkoningin: De Oprichtster van het Nest
Wat is een hoornaarkoningin?
De koningin van een hoornaarkolonie is een indrukwekkend insect: groter dan de werksters, met een lengte tot wel 3,5–4 cm (bij de Europese hoornaar). Haar enige taak is voortplanten en een kolonie opbouwen.
Wanneer verschijnt ze?
-
In het voorjaar (maart-april) wordt de overwinterde koningin wakker uit haar winterslaap. Ze heeft dan maanden in een holle boom of onder bladeren gerust.
-
Ze zoekt een geschikte nestplaats (zoals een boomholte, schuur, spouwmuur) en bouwt zelf de eerste kleine celletjes.
-
Na het leggen van eitjes broedt ze deze uit tot werksters, die daarna het bouwen, jagen en verzorgen overnemen.
Belangrijk bij bestrijding
De koningin vormt de basis van de kolonie. Als je in het voorjaar een enkele, grote hoornaar ziet rondvliegen op zoek naar een nestplaats, is de kans groot dat het een koningin is. Het tijdig opsporen en vangen van een koningin in het vroege voorjaar kan voorkomen dat een compleet nest ontstaat.
Hoe herken je het nest van een Aziatische hoornaar?
Locatie van het nest
-
Hoog in bomen (10 tot 20 meter is normaal)
-
Soms ook onder dakranden, in schuurtjes of open schuren
-
In zeldzame gevallen in struiken of laag bij de grond (zogenoemde “primaire nesten” in het voorjaar)
🛑 Let op: Ze bouwen in tegenstelling tot Europese hoornaars ook vaak buiten, zichtbaar voor het oog.
Vorm en afmetingen
-
Bolvormig tot ovaal nest
-
Tot wel 60 cm hoog en 40 cm breed
-
Heeft vaak een duidelijke, ronde invliegopening onderaan
-
(Bij Europese hoornaars zit de opening meestal aan de zijkant)
-
Materiaal en kleur
-
Gemaakt van vervezeld hout en speeksel, net als andere wespachtigen
-
De buitenkant is vaak grijsbruin gestreept, met golvende lagen (zoals papier-maché)
-
Soms met een soort “gevlekte” textuur door het verschil in houtsoorten
Tijdstip van nestvorming
-
April–mei: Kleine, primaire nesten – vaak op beschutte plekken, laag bij de grond
-
Juni–augustus: Overgang naar grotere, hogere nesten
-
September–oktober: Nesten op maximale grootte (tot duizenden individuen)
🔍 Hoe weet je of het echt een nest van de Aziatische hoornaar is?
Let op het gedrag van de insecten rond het nest:
| Kenmerk | Aziatische hoornaar |
|---|---|
| Grootte insect | ± 2–2,5 cm |
| Kleur thorax (borststuk) | Zwart |
| Poten | Geel aan de uiteinden |
| Achterlijf | Zwart met één duidelijke gele band |
| Vluchtgedrag | Jaagt actief op andere insecten, vooral bijen |
| Nestopening | Onderin het nest, meestal één groot gat |
📷 Twijfel? Maak een foto en meld het
Heb je een vermoeden van een nest van de Aziatische hoornaar? Dan is het belangrijk om dit te melden bij het waarnemingsplatform of de NVWA, omdat deze soort een bedreiging vormt voor de bijenpopulatie.
💡 Maak bij voorkeur een duidelijke foto van het nest én het insect, zonder jezelf in gevaar te brengen.
❗ Wat te doen bij ontdekking?
-
Blijf op afstand (minimaal 10 meter)
-
Niet zelf verwijderen – laat dit over aan professionals
-
Meld de waarneming
-
Waarschuw buren als het nest in een woonwijk is
Hoe verwijder je een hoornaarnest?
❗️Belangrijk: Ga nooit zelf experimenteren zonder bescherming. Hoornaars zijn fors en kunnen pijnlijk steken, en bij verstoring agressief reageren. In geval van twijfel: bel een professionele ongediertebestrijder.
Vaststellen of het een hoornaarnest is
-
Groot insect, groter dan gewone wesp.
-
Oranje-rood/bruine kleur (Europees) of zwart met oranje poten (Aziatisch).
-
Nest van papierachtig materiaal, vaak bolvormig.
Tijdstip van aanpak
| Seizoen | Beste actie |
|---|---|
| Vroeg voorjaar | Koningin vangen/monitoren |
| Mei-juni | Klein nest: makkelijker te verwijderen |
| Juli-september | Groot nest: met grote voorzichtigheid behandelen |
| Oktober-november | Nesten verlaten vanzelf (kolonie sterft af) |
Nooit zelf doen bij:
-
Groot nest met zichtbare activiteit.
-
Nest op moeilijk bereikbare plaatsen (bijv. hoog in boom, spouwmuur).
-
Bekende allergieën in het huishouden.
Wat doet een professionele bestrijder?
-
Brengt de situatie in kaart.
-
Draagt beschermend pak.
-
Gebruikt professioneel gifpoeder (niet voor particulier gebruik).
-
Sluit de nestopening na behandeling af.
-
Bij de Aziatische hoornaar: nest vaak gemeld bij meldpunt invasieve exoten (NVWA)
Gevaar van steken
-
Een hoornaarsteek is pijnlijk, maar niet dodelijk voor gezonde mensen, tenzij er een allergie is.
-
Symptomen: pijn, zwelling, roodheid.
-
Bij allergie (anafylaxie): snel naar het ziekenhuis.
-
Meerdere steken kunnen gevaarlijk zijn vanwege giftige stoffen in het speeksel.
De hoornaarkoningin is de krachtige stichter van de kolonie en speelt een cruciale rol in het ontstaan van een nest. Als je haar in het voorjaar weet te herkennen of vangen, kun je een nest later in het jaar voorkomen.
Is het nest al actief en groot? Ga dan vooral niet zelf aan de slag. Laat dit over aan gecertificeerde professionals die met speciale middelen en bescherming te werk gaan.
Door alert te zijn, bewust te handelen en de juiste instanties in te schakelen, kun je de veiligheid in je tuin en buurt waarborgen én tegelijk bijdragen aan het voorkomen van overlast of schade door hoornaars — vooral de invasieve Aziatische variant.
Conclusie
De hoornaar is een fascinerend insect dat al eeuwenlang deel uitmaakt van het Nederlandse ecosysteem. De gewone Europese hoornaar is een nuttige predator, maar blijft voor mensen relatief ongevaarlijk mits met respect behandeld. De komst van de Aziatische hoornaar brengt echter een serieuze uitdaging met zich mee, vooral voor de bijenteelt en de biodiversiteit in Europa.
Door bewustwording, snelle meldingen en gerichte bestrijdingsmaatregelen kan Nederland proberen deze invasieve soort te beheersen en de gezondheid van bijenvolken te beschermen. De samenwerking tussen imkers, wetenschappers en het brede publiek is daarbij cruciaal.
