Alles over Tomatenplanten: Van Zaaien tot Oogsten – Dieven, Opbinden en Meer

Tomaten kweken is voor veel (moes)tuiniers het hoogtepunt van het tuinseizoen. En terecht: de geur van vers geoogste tomaten, het sappige vruchtvlees, de diepe smaak – het is onvergelijkbaar met supermarktvarianten. Maar tomaten kweken is niet zonder uitdagingen. Ze zijn veeleisend, gevoelig voor ziektes en vragen om aandacht. Zeker als je kiest voor stamtomaten (indeterminate variëteiten), komt er veel kijken bij het opbinden, dieven en verzorgen van je planten.

In deze uitgebreide blogpost lees je alles wat je moet weten over het kweken van tomaten: van rassenkeuze en verzorging tot dieven, opbinden en oogsten.

Tomatenrassen kiezen: struik of stam?

Tomatenplanten zijn er in grofweg twee types:

Struiktomaten (determinate)
Deze groeien compact, stoppen vanzelf met groeien en hebben geen constante dievenverwijdering nodig. Ideaal voor potten, balkons of lage kassen. Ze geven vaak een oogstpiek en dan is het klaar.
Stamtomaten (indeterminate)
Deze blijven groeien en produceren langdurig vruchten. Ze moeten worden opgebonden en regelmatig gediefd. Denk aan bekende soorten zoals ‘Moneymaker’, ‘San Marzano’, ‘Black Cherry’ of ‘Tigarella’.

👉 Voor maximale opbrengst en langere oogstperiodes zijn stamtomaten het populairst bij moestuiniers.

Tomaten zaaien en uitplanten

Zaaien

Zaai binnenshuis in maart of begin april.
Gebruik zaaigrond en houd de temperatuur boven de 20°C.
Na het kiemen (7–10 dagen) veel licht geven om slungelige groei te voorkomen.
Verspeen in aparte potjes zodra het tweede bladpaar verschijnt.

Uitplanten

Plant pas buiten na 15 mei (ijsheiligen) – tomaten zijn vorstgevoelig.
Kies een zonnige, warme plek, beschut tegen wind en regen.
Gebruik rijke, luchtige grond. Voeg compost en wat kaliumrijke voeding toe.

Ondersteunen: tomaten opbinden

Stamtomaten groeien als een wijnrank: ze hebben begeleiding nodig. Anders liggen ze op de grond, wat schimmels en rot veroorzaakt.

Hoe kun je tomaten opbinden?

Optie 1: Bamboestokken of tomatenstokken

Plaats een stevige stok (minimaal 150 cm) vlak naast de plant.
Bind de hoofdstam elke 20–30 cm losjes vast met bindbuis of raffia.
Gebruik spiraalstokken voor makkelijke ondersteuning zonder touw.

Optie 2: Touw aan plafond of kasdak

Geschikt voor kas of serre.
Bevestig een stevig touw bovenaan (bijv. aan een balk) en draai dit zachtjes om de hoofdstam.
Laat de plant omhoog groeien langs het touw.

Optie 3: Tomatenkooi of ring

Bij kleinere struikvormen of cherrytomaatjes kan een metalen of kunststof tomatenring volstaan.

Tip: Gebruik elastisch bindmateriaal, zodat de stengel niet wordt afgekneld bij groei.

Dieven van tomatenplanten – wat, waarom en hoe?

Wat is “dieven”?

Dieven is het verwijderen van zijscheuten (ook wel “dieven” genoemd) die in de oksels van de plant groeien, tussen het blad en de hoofdstam.

Waarom moet je tomaten dieven?

Betere luchtcirculatie = minder schimmelziekten (zoals meeldauw of Phytophthora).
Meer energie naar vruchten in plaats van naar loof.
Beter te begeleiden plantstructuur.
Langere en rijkere oogst bij stamtomaten.

Hoe herken je een dief?

Een dief groeit in de bladoksel, dus niet aan het einde van een tak of stam, maar precies tussen een zijtak en de hoofdstam. Het begint als een klein scheutje maar kan binnen een week flink uitgroeien tot een tak met bloeiwijzen.

Wanneer en hoe dieven?

Controleer je planten wekelijks.
Verwijder dieven met de hand (bij jonge, kleine scheuten) of met een schoon snoeischaartje.
Doe het bij droog weer, om infectie via snoeiwonden te voorkomen.

Let op: struiktomaten hoef je niet te dieven – deze zijn zo gekweekt dat ze meerdere takken vormen.

Dieven of niet? En hoe zit het met die top?

Niet iedereen kiest voor intensief dieven. Bij bepaalde cherrytomaten of in permacultuurtuinen laat men de plant wat wilder groeien. Dat kan, maar hou dan rekening met een lagere opbrengst per vrucht en een verhoogd risico op schimmelziekten.

Toppen van tomaten

Rond augustus kun je de plant toppen: de groeipunt aan de bovenkant verwijderen. Dit heeft twee voordelen:

De plant stopt met lengtegroei en steekt alle energie in rijpende vruchten.
Het voorkomt dat tomaten in september/oktober niet meer afrijpen.

Richtlijn: top de plant boven het 4e tot 6e trosje, afhankelijk van je klimaat en seizoen.

Verzorging: voeding, water en zon

Water: geef regelmatig, liefst bij de wortel. Vermijd nat blad (schimmelgevaar). Geef liever diep en minder vaak dan vaak kleine beetjes.
Voeding: vanaf de bloei wekelijks voeden met tomatenvoeding (rijk aan kalium en magnesium).
Mulchen: stro of houtsnippers rond de stam houden de grond vochtig en de bodemstructuur gezond.

Veelvoorkomende fouten

❌ Te veel water ineens: dit kan barstende tomaten veroorzaken.
❌ Geen dieven verwijderen: de plant wordt een jungle, luchtcirculatie verdwijnt.
❌ Geen opbinding: plant knakt of valt om, met rot en ziektes tot gevolg.
❌ Verkeerde rassenkeuze: een stamtomaat behandelen als struiktomaat, of omgekeerd.

Waarom kiezen voor natuurlijke insectenhelpers?

Door gebruik te maken van hommels en sluipwespen bevorder je niet alleen de productiviteit van je tomaten, maar houd je ook het ecosysteem in je kas in balans. Je vermijdt chemische bestrijdingsmiddelen en creëert een gezondere, duurzamere teeltomgeving.

Hommels als natuurlijke bestuivers in de kas

In een kas of serre is er beperkte toegang voor natuurlijke bestuivers zoals bijen of wind. Toch hebben tomatenbloemen een vorm van trillingsbestuiving nodig om vruchten te vormen. Hier komen hommels in beeld: zij zijn kampioenen in deze vorm van bestuiving. Door hun karakteristieke “buzz-pollination” trillen ze met hun borstspieren tegen de bloem aan, waardoor stuifmeel vrijkomt uit de helmknoppen.

Hoe gebruik je hommels in de kas?

Je kunt een hommelnestkast aanschaffen bij gespecialiseerde leveranciers.
Plaats het nest in een rustige hoek van de kas, uit direct zonlicht, bij voorkeur op een verhoogde plek.
Zorg voor een open kasdeur of ventilatieopening overdag, zodat de hommels hun oriëntatie kunnen behouden.
Zet het hommelvolk uit tijdens de bloeiperiode van je tomaten, meestal vanaf mei/juni, zodat ze direct aan de slag kunnen met bestuiven.

👉 Resultaat: betere vruchtzetting, gelijkmatigere tomaten en minder misvormde vruchten. Hommels werken ook bij koelere temperaturen en zijn minder agressief dan honingbijen.

Sluipwespen als natuurlijke plaagbestrijders

Tomatenplanten in een kas kunnen last krijgen van plagen zoals witte vlieg (Trialeurodes vaporariorum) of bladluizen. Deze insecten kunnen snel een plaag vormen en leiden tot vergeling, zwakke planten en virusoverdracht. Sluipwespen bieden hier een biologische en duurzame oplossing.

Welke sluipwespen gebruik je?

Encarsia formosa – deze minuscule sluipwesp is de natuurlijke vijand van witte vlieg.
Aphidius colemani of Aphidius ervi – zeer effectief tegen bladluizen.

Hoe werken ze?

De sluipwesp legt haar eitje in of op de larven van de plaaginsecten. Het sluipwesplarve ontwikkelt zich daarin en doodt uiteindelijk het gastinsect. Binnen enkele weken is de populatie witte vlieg of bladluis drastisch verminderd.

Toepassing:

Verspreid de sluipwespen vanaf het begin van het seizoen preventief, of bij de eerste tekenen van een plaag.
Gebruik ze wekelijks of tweewekelijks, afhankelijk van de plaagdruk.
Zorg voor een constante temperatuur (bij voorkeur >18°C) voor een goede werking.
Vermijd het gebruik van chemische middelen, want die doden ook de nuttige insecten.

👉 Tip: Combineer sluipwespen met geelplaten om volwassen witte vliegen weg te vangen en monitoring te doen.

Oogsten en bewaren

Tomaten zijn rijp wanneer ze volledig gekleurd zijn (rood, geel, oranje, afhankelijk van soort).
Oogst met een schaar of draai voorzichtig.
Bewaar tomaten niet in de koelkast – dit bederft de smaak.
Overtollige oogst? Maak tomatensaus, droog ze of vries ze gepeld in voor later gebruik.

Tot slot: tomaten telen is een ambacht

Tomaten kweken vraagt aandacht, maar het is het meer dan waard. Met de juiste zorg – en een beetje liefde – oogst je niet alleen kilo’s heerlijke tomaten, maar ook kennis, voldoening en misschien zelfs trots.

En onthoud: fouten maken hoort erbij. Elke zomer leer je weer iets nieuws. Vergeet vooral niet te genieten van je tomaten, in alle vormen: vers van de struik, in een salade, op een pizza of als warme soep na een lange tuinmiddag.