Bijen zijn veel meer dan alleen producenten van honing of zomerse zoemers in de tuin. Wereldwijd zijn er meer dan 20.000 bijensoorten bekend, variërend van piepkleine solitaire bijen tot sociale honingbijen die in volken van tienduizenden leven. Bijen spelen een cruciale rol in de bestuiving van wilde planten en landbouwgewassen. Zonder bijen zouden ecosystemen en voedselvoorziening ernstig uit balans raken.
In deze uitgebreide blogpost nemen we je mee door de fascinerende wereld van de bijen: van honingbijen en hommels tot solitaire bijen, inclusief bijzondere soorten, hun levenswijze, habitat, en de bedreigingen waarmee ze geconfronteerd worden.
De Biodiversiteit van Bijen
Er zijn drie hoofdcategorieën van bijen die je in Nederland en Europa kunt tegenkomen:
🐝 Honingbijen (Apis mellifera)
-
Leefwijze: Sociaal, leven in volken van 20.000–60.000 individuen.
-
Kenmerk: Produceren honing en was, worden beheerd door imkers.
-
Voedsel: Nectar (energie) en stuifmeel (eiwitten).
-
Bijzonder: Ze kunnen dansen! Honingbijen gebruiken de ‘waggeldans’ om voedselbronnen aan te wijzen.
-
Functie: Onmisbaar voor de bestuiving van fruitbomen, groenten en bloemen.
Hommels (Bombus spp.)
-
Aantal soorten NL: Ongeveer 29.
-
Kenmerk: Groot, harig, robuust en vaak zwart-geel gekleurd.
-
Leefwijze: Sociaal, maar met kleinere kolonies dan honingbijen (50–500).
-
Nesten: In de grond, composthopen, oude muizenholen.
-
Uniek: Vliegactiviteit bij koud en bewolkt weer – cruciaal voor vroege bloeiers zoals fruitbomen.
-
Belangrijkste soorten:
-
Aardhommel (Bombus terrestris)
-
Weidehommel (Bombus pratorum)
-
Steenhommel (Bombus lapidarius)
-
Wilde of solitaire bijen (meeste soorten)
-
Aantal soorten NL: >360 soorten.
-
Leefwijze: Leven alleen, zonder kolonie of koningin.
-
Nesten: In zand, leem, muren, holle stengels of bijenhotels.
-
Voorbeelden:
-
Rosse metselbij (Osmia bicornis): Een bekende tuinbezoeker, nestelt in bijenhotels.
-
Behangersbij (Megachile spp.): Knipt stukjes blad uit planten voor het nest.
-
Zandbijen (Andrena spp.): Grondnestelende soorten die in het voorjaar verschijnen.
-
Groefbijen (Lasioglossum spp.): Zeer klein, soms metallic glanzend.
-
-
Voordeel: Ze zijn meestal zachtaardig en steken zelden.
Vergelijkingstabel: Honingbijen vs Hommels vs Wilde bijen
| Kenmerk | Honingbij | Hommel | Wilde bij (solitair) |
|---|---|---|---|
| Sociaal gedrag | Ja | Ja (klein) | Nee |
| Honingproductie | Ja | Nee (beetje) | Nee |
| Steekgevaar | Ja | Ja | Zelden tot nooit |
| Nesten | Korf, kast | In de grond | In grond, hout, stengels |
| Belangrijk voor | Landbouw, imkers | Wilde planten, landbouw | Wilde planten, stadsnatuur |
| Herkenbaarheid | Hoog | Hoog | Vaak klein en onopvallend |
Ecologische Rol van Bijen
-
Bestuiving: Ongeveer 75% van de belangrijkste gewassen wereldwijd zijn afhankelijk van bestuiving.
-
Biodiversiteit: Wilde bijen zorgen ervoor dat flora zich blijft voortplanten en diverse ecosystemen in stand blijven.
-
Voedselzekerheid: Zonder bijen geen appels, peren, kersen, aardbeien, courgettes, noten en meer.
⚠️ Bedreigingen voor Bijensoorten
Bijen wereldwijd – en ook in Nederland – hebben het zwaar. Belangrijke oorzaken van achteruitgang:
Habitatverlies
Verstedelijking, intensieve landbouw en het verdwijnen van bloemrijke weilanden zorgen voor minder nestgelegenheid en voedselbronnen.
Gebruik van pesticiden
Neonicotinoïden en andere bestrijdingsmiddelen kunnen het zenuwstelsel van bijen aantasten of leiden tot massale sterfte.
Klimaatverandering
Veranderingen in seizoenspatronen beïnvloeden de beschikbaarheid van bloemen en de synchronisatie met het leven van bijen.
Ziektes en parasieten
Bijvoorbeeld de beruchte varroamijt bij honingbijen of de verspreiding van virussen.
Invasieve soorten
Zoals de Aziatische hoornaar, die vooral honingbijenkolonies aanvalt.
Lees ook: De Hoornaar in Nederland: Een Natuurlijke Reus met een Gevaarlijke Aziatische Neef
Wat kun jij doen voor bijen?
🌸 In de tuin of op het balkon
-
Plant bijvriendelijke bloemen zoals lavendel, salie, kattenkruid en zonnebloemen.
-
Kies voor inheemse plantensoorten – deze zijn beter afgestemd op lokale bijensoorten.
-
Laat een hoekje van je tuin ‘wild’: rommelhoekjes met dood hout en zand zijn ideale nestplekken.
🏡 Maak een bijenhotel
-
Gebruik bamboe, riet of geboorde houtblokken.
-
Zorg voor een droge, zonnige plek, uit de wind.
- Zie ook het filmpje hieronder voor een mooi voorbeeld van een bijenhotel!
❌ Vermijd pesticiden
Gebruik natuurlijke alternatieven of laat de natuur haar werk doen.
Interessante weetjes
-
De rosse metselbij vliegt al in maart en bestuift dan vooral fruitbomen.
-
Hommels kunnen “buzz pollination” doen: door te trillen maken ze stuifmeel los, essentieel voor bijvoorbeeld tomaten.
-
Niet alle bijen steken! De meeste solitaire bijen zijn volkomen ongevaarlijk voor mensen.
-
De honingbij is eigenlijk een exoot: de soort is door de mens over de hele wereld verspreid, wat leidt tot concurrentie met wilde bijen.
🐝 Conclusie
Bijen zijn cruciaal voor het leven zoals we dat kennen – van het fruit op onze borden tot de bloemen in ons landschap. Waar de honingbij vaak in de schijnwerpers staat, mogen we de enorme diversiteit aan solitaire bijen en hommels niet vergeten. Ze zijn even belangrijk, vaak kwetsbaarder, en verdienen onze bescherming.
Wil je bijen helpen? Begin klein: plant bloemen, maak een bijenhotel en leer de soorten in je omgeving kennen. Hoe meer mensen betrokken raken bij de wereld van de bij, hoe groter de kans dat we deze onmisbare bestuivers kunnen behouden voor de toekomst.
